Drop Down MenusCSS Drop Down MenuPure CSS Dropdown Menu

Κυριακή, Απριλίου 11, 2010

Παιδαγωγική ημιμόρφωση


Theodor W. Adorno (1903-1969)

"Ό,τι σήμερα εκδηλώνεται σαν κρίση της παιδείας, δεν είναι ούτε απλό αντικείμενο του κλάδου της Παιδαγωγικής, που πρέπει να ασχολείται άμεσα μ' αυτό, ούτε μπορεί να αντιμετωπιστεί από την Κοινωνιολογία ενός τομέα -δηλαδή της Παιδείας. Τα συμπτώματα παρακμής της Παιδείας, που παρατηρούνται παντού, ακόμη και στο ίδιο το στρώμα των μορφωμένων, δεν εξαντλούνται στις ανεπάρκειες του εκπαιδευτικού συστήματος και των μεθόδων της εκπαίδευσης, οι οποίες επικρίνονται ήδη εδώ και μερικές γενιές.

Οι απομονωμένες παιδαγωγικές μεταρρυθμίσεις, όσο αναπόφευκτες κι αν είναι, δεν βοηθούν από μόνες τους. Κάποτε μπορούν, με την υποχώρηση των πνευματικών αξιώσεων προς τους παιδαγωγούμενους κι επίσης με την ανυποψίαστη αδιαφορία απέναντι στην εξουσία της εξωπαιδαγωγικής πραγματικότητας πάνω σ' αυτούς, μάλλον να οξύνουν την κρίση. Εξίσου λίγο ανταποκρίνονται στη βαρύτητα και ισχύ των συντελούμενων οι στοχασμοί και οι έρευνες για τους κοινωνικούς παράγοντες που επηρεάζουν και δυσχεραίνουν τη μόρφωση, για τη σημερινή της λειτουργία, για τις αμέτρητες όψεις της σχέσης της με την κοινωνία.

Υπερκείμενη όλων αυτών παραμένει η κατηγορία της ίδιας της μόρφωσης, ακριβώς όπως τα εκάστοτε ενεργά, ενδοσυστημικά επιμέρους στοιχεία μέσα στο κοινωικό όλον. Αυτά κινούνται στα πλαίσια των συσχετισμών που επίσης θα έπρεπε να διερευνηθούν. Αυτό που απέγινε η μόρφωση και τώρα έχει κατακαθήσει σαν ένα είδος αρνητικού αντικειμενικού πνεύματος, θα έπρεπε να συναχθεί επίσης μέσα από τους κοινωνικούς νόμους κίνησης και μάλιστα μέσα από την έννοια της μόρφωσης. Η μόρφωση έγινε κοινωνικοποιημένη ημιμόρφωση, η απανταχού παρουσία του αλλοτροιωμένου πνεύματος." (Theodor Adorno, Θεωρία της ημιμόρφωσης, εισαγωγή-μετάφραση: Λ. Αναγνώστου. Αθήνα: Αλεξάνδρεια 1989, σσ. 25-26).

"Το έργο του Adorno είναι κατάμεστο από σκέψεις και παρατηρήσεις που ανάγονται στη σφαίρα της παιδείας. Αυτό φαίνεται σχεδόν αυτονόητο για έναν στοχαστή που πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του διδασκόμενος και διδάσκοντας. Η προσοχή του όμως δεν εστιάζεται στις θεσμικές συνιστώσες των διαφόρων βαθμίδων της σχολικής εκπαίδευσης, ούτε στη διδακτική μεθοδολογία ή στην κοινωνιολογία της παιδείας, μολονότι συχνότατα οι στοχασμοί του εμπεριείχαν ερεθίσματα για εμπειρικές έρευνες.

Η δυσπιστία του στην παιδαγωγικοποίηση των ζητημάτων, στη μετατόπιση του ενδιαφέροντος από την κριτική ανάλυση του εκάστοτε αντικειμένου προς τις τεχνικές μετάδοσης της γνώσης, στηριζόταν στην πρωτοκαθεδρία της ιδίας εμπειρίας, της αυτόνομης και πρωτογενούς διείσδυσης στα πράγματα έναντι του λιγότερου ή περισσότερου επιδέξιου πλασαρίσματος γνώσεων από δεύτερο χέρι. Σε μια ραδιοφωνική του ομιλία για τα κοινωνικά ταμπού που σκιάζουν το κύρος των καθηγητών της μέσης εκπαίδευσης αναφέρει: "Το πρόβλημα της ενύπαρκτης αναλήθειας της παιδαγωγικής συνίσταται ασφαλώς στο γεγονός ότι το αντικείμενο, με το οποίο καταγίνεται κανείς, είναι κομμένο στα μέτρα των αποδεκτών και όχι μια καθαρά πραγματολογική έργασία στο όνομα του αντικειμένου. Αντ' αυτού το τελευταίο παιδαγωγικοποιείται. Αυτό και μόνο αρκεί ίσως, ώστε τα παιδιά ασυνείδητα να αισθάνονται εξαπατώμενα. Δεν είναι μόνο ότι οι δάσκαλοι απλώς αναπαράγουν από τη θέση του αποδέκτη κάτι ήδη καθιερωμένο, αλλά η ίδια τους η λειτουργία ως μεσολαβητών, κοινωνικά ελαφρώς ύποπτη εξαρχής όπως όλες οι δραστηριότητες που ανήκουν στη σφαίρα της κυκλοφορίας, επισύρει εν μέρει τη γενική αποστροφή.

Ο Max Scheler είπε κάποτε ότι μόνο για τούτο ήταν παιδαγωγικά αποτελεσματικός, επειδή ποτέ δεν μεταχειρίστηκε τους φοιτητές του με παιδαγωγικό τρόπο. Αν μου επιτρέπεται η προσωπική παρατήρηση, μπορώ να το επιβεβαιώσω πλήρως μέσα από τη δική μου εμπειρία. Την επιτυχία του ως ακαδημαϊκός δάσκαλος οφείλει κανείς αναφανδόν στην απουσία κάθε υπολογσμού που αποβλέπει στον επηρεασμό, στην αποφυγή της ρητορικής πειθούς".

Αυτή η συνειδητή παραίτηση από την επιδίωξη της απήχησης του εντυπωσιασμού, του προπαγανδιστικού εφέ, είναι θεμελιακή προϋπόθεση τόσο της κριτικής σκέψης της φιλοσοφίας όσο και του αληθινού έργου τέχνης. Οι υποχωρήσεις στο πιθανό κοινό, ο υπερτονισμός του επικοινωνιακού στοιχείου, είτε πρόκειται για την υιοθέτηση μιας τετριμμένης γλώσσας είτε για την ενσωμάτωση ευάρεστων και διασκεδαστικών στοιχείων σε μια μουσική σύνθεση, οσοδήποτε υψηλό και αν είναι το διεκδικούμενο επίπεδο, μεταβάλλει το πνευματικό έργο σε εμπόρευμα. Η δήθεν φιλολαϊκή προσέγγιση, η υπολογιστική κολακεία, περιφρονεί τους ανθρώπους που δήθεν υπηρετεί. Στη λατρεία του εφέ, στην εύκολη και παραπλανητική συγκίνηση και την άγρα οπαδών εδράζεται η πολιτιστική βιομηχανία, στο κλίμα της οποίας ευδοκιμεί η οικουμενική ημιμάθεια που ο Adorno αποκαλεί ημιμόρφωση" (από την "Εισαγωγή" του Λ. Αναγνώστου, σσ. 7-9).

Δημοσίευση σχολίου

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.